Klasztor Ojców Dominikanów w Krakowie jest jednym z trzech klasztorów na świecie, w których życie dominikańskie trwa nieprzerwanie od pierwszych lat istnienia Zakonu aż do chwili obecnej. Został on założony w 1222 roku przez św. Jacka Odrowąża, dając jednocześnie początek Polskiej Prowincji Dominikanów. Od ponad 600 lat w klasztorze istnieje szkoła wyższa (Studium Generale), kształcąca młodych braci, która jest zaledwie o 50 lat młodsza od najstarszego uniwersytetu w mieście.

Z okazji 800-lecia powstania klasztoru, bracia dominikanie podjęli z rozmachem inicjatywę powołania Muzeum Dominikanów w Krakowie. Rozmieszczone ono będzie w romańskich (XIII w) i nowożytnych (XVI-XVII wiek) pomieszczeniach klasztornych o łącznej powierzchni 500 m², na dwóch poziomach.

Na parterze (poziom 0) uwagę przykuwa romańska ściana ceglana, która została odkryta przy okazji niedawnych prac konserwatorskich. Poziom -1 obejmuje labirynt średniowiecznych piwnic, pogłębionych i przygotowanych dla celów muzealnych.

Ekspozycja znajduje się na dwóch poziomach: na parterze oraz w średniowiecznych piwnicach pogłębionych, by pomieścić sale muzeum. Tym, co zachwyca są romańskie mury, gotyckie hipokaustum, niedostępne wcześniej podziemia. Trudno wyobrazić sobie lepszą lokalizację dla muzeum dominikanów w Polsce niż klasztor krakowski. To tu przez wieki mieściła się siedziba prowincji obejmującej w zależności od okresu tereny rozciągające się nie tylko na obszar Królestwa Polskiego, ale także na Śląsk, Pomorze, Prusy oraz ziemie Litwy i Rusi. To tu znalazły się skarby kultury i archiwalia zabrane z kościołów i klasztorów przez naszych braci po 1945 roku z ziem wschodnich przedwojennej Rzeczypospolitej. Większości eksponatów nie udostępniano dotąd publiczności.

Najcenniejszym obiektem w zbiorach muzeum jest zespół najstarszych w Polsce kwater witrażowych z przełomu XIII i XIV w., które dotąd przechowywane były jako depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie. Okrągłe Ukrzyżowanie pochodzi z cyklu biblijnego umieszczonego w oknie na osi ściany wschodniej ponad ołtarzem głównym, natomiast prostokątne kwatery z popiersiami św. Augustyna i św. Stanisława (pierwotnie musiał im towarzyszyć św. Dominik, a zapewne także św. Piotr z Werony) zajmowały inne okna w chórze. Zostały one wykonane na miejscu przez wysokiej klasy specjalistów, których ekspresyjny styl zygzakowaty (niem. Zackenstil) jest pokrewny twórczości warsztatów działających w Styrii oraz sztuce czeskiej. Matka Boska z Dzieciątkiem jest nieco młodsza i pochodzi z jednego z dwudzielnych okien chóru po stronie południowej. Styl i ikonografia tej kwatery są zależne od malarstwa sieneńskiego, co można tłumaczyć pośrednictwem włoskiego środowiska zakonnego.

Trudno jednoznacznie wskazać najstarszy obiekt w ramach ekspozycji. Niewątpliwie warto wspomnieć o zespół przedmiotów z XIII w. pochodzących z wykopalisk archeologicznych, związanych z początkami klasztoru. Są to m.in. płytki posadzkowe pochodzące z różnych części założenia, pokryte glazurą, reliefowe albo inkrustowane angobą (cienką warstwą szlachetnej masy) i ozdobione dekoracjami figuralnymi albo ornamentalnymi). Dzięki wysiłkom archeologów zespół ten liczy około 700 eksponatów, a niedawno udało się też odnaleźć resztki pieca do wypalania wyrobów ceramicznych, które świadczą, że płytki były wykonywane na miejscu. Bardzo podobne płytki znajdowane są także w innych kościołach Krakowa na czele z katedrą na Wawelu i wydaje się prawdopodobne, że klasztor dominikanów był ważnym ośrodkiem ich produkcji w skali lokalnej.

Do najważniejszych obiektów w Muzeum Dominikanów należą:

• zespół sześciu najwyższej klasy artystycznej figurek z alabastru, przedstawiających Chrystusa i pięciu apostołów, powstałych w południowych Niderlandach albo północnej Francji na przełomie 2 i 3 ćw. XV w. Mają one warsztatowe odpowiedniki w dziesięciu alabastrowych posążkach Chrystusa i apostołów w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku;
• tzw. Matka Boska Jackowa, posążek z alabastru związany przez tradycję dominikańską ze św. Jackiem (rzekomo uratowany przez niego z płonącego Kijowa). Dzieło warsztatu rzeźbiarskiego działającego na Śląsku utrzymane w tzw. stylu pięknym, odnotowane w klasztorze Dominikanów we Lwowie w 1401 r.

• dwie karty z zaginionej kopii Żywota i cudów św. Jacka (De vita et miraculis sancti Iacchonis), autorstwa brata Stanisława – lektora z krakowskiego konwentu braci kaznodziejów. Jest to najstarszy znany zapis pierwszego żywotu św. Jacka Odrowąża. Spisane ok. 1360 r. zapewne dla klasztoru w Płocku.
• brązowy tłok pieczętny (typariusz), wykonany zapewne w Europie Zachodniej (Francja?) na przełomie XIII i XIV w. W jego ostroowalnym polu znajduje się wyobrażenie Matki Boskiej z Dzieciątkiem trzymającej w dłoni lilię, przed którą klęczy zakonnik, do którego odnosi się biegnąca wokół inskrypcja: S[IGILLUM] FR[ATR]IS IOHANNIS ORDI[NIS] PRED[ICATORUM]. Niestety, jak dotąd nie udało się zidentyfikować jej właściciela.
• trzytomowe Graduale Ordinis Fratrum Praedicatorum, przepisane w 1536 roku przez bakałarza Wiktoryna, wykonane na pergaminie ofiarowanym przez krakowskiego pergaministę Jerzego. Niestety ze względów konserwatorskich nie dało się pokazać najciekawszego ze względu na program malarski i oprawę zdobioną tzw. radełkiem jagiellońskim tomu I, ale tom II (Proprium de tempore (pars aestiva) et de sanctis – sygn. 3 L), w którym znajduje się „emblematyczny” inicjał „I” [k. 80] z przedstawieniem św. Dominika otaczającego płaszczem swojej opieki braci i siostry z założonego przez siebie zgromadzenia. Rękopis chórowy używany w klasztorze do XIX w.

• Szkoła św. Tomasza z Akwinu, obraz Tomasza Dolabelli, weneckiego malarza działającego w kręgu dworu Wazów, który w 1618 r. wynajął od braci św. Dominika kamienicę przy ul. Stolarskiej. Wraz z tym wydarzeniem rozpoczął się „włoski” etap renowacji zespołu klasztornego, a Dolabella spoczął na wieczność w 1650 r. w kaplicy Pana Jezusa Ukrzyżowanego przy kościele Świętej Trójcy. Do pożaru w 1850 r. w klasztorze znajdował się wielki zespół obrazów tego malarza.
• złota monstrancja z klasztoru w Podkamieniu ozdobiona wielobarwną emalią korpusową, z wieńcem uważanym tradycyjnie za ozdobę ślubną królowej Bony. Wyrób polski z 2 poł. XVII w. z dodaną wtórnie stopą z XVIII/XIX w. Jeden z najwyższej klasy wyrobów złotniczych z ziem dawnej Rzeczpospolitej odznaczający się wyjątkową elegancją przy wielkim bogactwie dekoracji.

• preteksta krzyżowa ornatu z przedstawieniem Trójcy Świętej w typie Tronu Łaski, wykonana zapewne w Krakowie w latach ok. 1380–1395 w technice haftu kładzionego nicią metalową, haftu nićmi jedwabnymi ściegiem rozłupanym i ściegami płaskimi. Najwyższej klasy dzieło średniowiecznego hafciarstwa i najstarsza tkanina liturgiczna w klasztorze.
• „skarb” biżuterii antycznej złożony m.in. z rzymskich pierścieni ze złota z wprawionymi gemmami, kolczyków, lunuli, a także odlanej z brązu figurki pantery (być może zapinki, albo uchwytu naczynia). Zespół przedmiotów pochodzących z wykopalisk archeologicznych o nieustalonym pochodzeniu, który dostał się do klasztoru w nieznanych okolicznościach, być może z ziem wschodnich dawnej Rzeczpospolitej po 1945 r.

Więcej zdjęć z muzeum:

Autor fotografii: Tomasz Bańbur [portfolio]. Zdjęcia i tekst na licencji CC BY-ND 3.0 PL (Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska)

Kontakt:

[email protected]

www.muzeumdominikanow.pl

Zadanie pn. Utworzenie Muzeum Polskiej Prowincji Dominikanów w części średniowiecznych i nowożytnych zabudowań klasztornych dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa